حرم مطهر رضوی مکانی زیبا و آرامش بخش است که سالانه پذیرای بیش از ۳۰ میلیون زائر ایرانی و خارجی است که عاشقانه خود را به حرمش می رسانند. این مکان مقدس، یکی از بزرگترین اماکن مذهبی جهان است که از نظر معماری بسیار زیبا و منحصر به فرد است. پس از انقلاب اسلامی مسوولان توجه بسیار ویژه‌ای به توسعه حرم امام رضا(ع) داشته اند و اقدامات چشمگیری را در بخش‌های مختلف آن اجرا کرده اند.

به‌ غیر از ۲ صحن کهنه و نو، تمامی صحن‌های بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) پس از انقلاب ساخته شده است، به طوری که فضای زیارتی حرم که پیش از انقلاب ۱۲۰ هزار مترمربع بود، اکنون به حدود یک میلیون مترمربع فضای باز و سرپوشیده رسیده و قریب به ۱۰ برابر شده است.

افزون بر آن، اقدامات متعددی نیز در زمینه آسان سازی دسترسی زائران و مجاوران به حرم مطهر و انجام زیارت صورت گرفته است به عبارتی، حفاظت از هنر و معماری در حرم مطهر رضوی در کنار اجرای طرح‌های توسعه‌ای برای ارتقای سطح خدمت‌رسانی، همواره یکی از راهبردهای مهم و اساسی در آستان قدس رضوی بوده است.

هم اینک نیز حرم مطهر رضوی در بخشهای مختلف سطح و زیر سطح در حال انجام فعالیتهای عمرانی است و یکی از این طرحها، ساخت توسعه زیرسطحی “بست شیخ بهایی” حرم مطهر رضوی به منظور ایجاد شبستان است.

این طرح با گستره بیش از ۴۲ هزار متر مربع در ۲ طبقه منفی شامل بهشت ثامن الائمه(ع) و رواق زیارتی و در طبقات بالاتر، رواق سطحی به همراه فضاهای خدماتی اجرا می شود که عرصه این فضا ۱۶ هزار متر مربع است.

نماینده کارفرما در مجموعه مدیریت طرح توسعه زیرسطحی بست شیخ بهایی حرم مطهر در گفتگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه این طرح از شمال به “دارالحجه” و از شرق به رواق “دارالمرحمه” منتهی می‌شود، گفت:‌ طرح در زیر حیاط مسجد گوهرشاد، بست شیخ بهایی و زیر رواق‌های دارالرحمه و دارالهدایه اجرا می‌شود.

وحید محرابیان افزود:‌ طرح یاد شده از سال ۹۳ با هدف افزایش فضاهای زیارتی مسقف حرم مطهر رضوی برای حضور زائران در تمامی فصول سال آغاز شد و اکنون به مرحله اجرای سازه رسیده است که تا پایان سال ۱۴۰۳ به بهره برداری خواهد رسید.

وی ادامه داد: این طرح از سمت شمال به دارالحجه می‌رسد و از شرق به رواق دارالمرحمه زیر رواق امام خمینی(ره) متصل می‌شود و در سه طبقه اصلی منهای یک و ۲ و همکف و ۲ نیم‌طبقه در طبقات منهای یک و همکف تعریف شده است که در طبقه منفی‌یک، همه رواق‌های زیارتی پیرامون مضجع شریف را به‌ هم وصل کند.

وی اظهار کرد: در طبقه منهای یک این طرح، ۱۰ هزار مترمربع رواق زیارتی برای استقرار زائران ایجاد می‌شود که سه هزار مترمربع از این مساحت زیر مسجد گوهرشاد، حدود پنج هزار مترمربع از آن زیر بست شیخ بهایی و ادامه آن در ضلع غربی طرح، در مکانی که پیش‌تر کتابخانه، سرویس‌های بهداشتی و انبار فرش مجموعه بوده است، قرار دارد.

نماینده کارفرما در مجموعه مدیریت پروژه توسعه زیرسطحی بست شیخ بهایی حرم مطهر افزود: سرداب قبور، بخش‌های ارتباطی، تأسیساتی و خدماتی نیز در طبقه منهای ۲ قرار دارند و دسترسی‌های این طرح بزرگ از صحن جمهوری، ابتدای بست شیخ بهایی و صحن غدیر به ‌صورت پله‌برقی، پله‌سنگی و آسانسور طراحی شده است.

مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی هم گفت: افراد بسیاری هستند که دوست دارند در طرحهای عمرانی آستان قدس مشارکت و بخشی از سرمایه خود را در این راه وقف کنند. به همین منظور شیوه های نوینی از وقف همچون «وقف وکالتی»، «وقف مشارکتی» و «وقف سهام» در آستان قدس رضوی ایجاد شده است.

حجت الاسلام عبدالرضا اصغری افزود: شیوه وقف وکالتی برای اجرایی کردن وقف پول است، بدین صورت که واقف مبلغ مورد نظر را در اختیار آستان قدس رضوی قرار می‌دهد و این آستان مقدس به وکالت از واقف، آن را صرف امور مختلف همچون ساخت زائرسرا و زائرشهر رضوی می‌کند.

وی ادامه داد: وقف مشارکتی نیز علاوه‌بر اجرایی کردن وقف پول، برای تأمین مالی طرح های مختلف حرم مطهر همچون ساخت رواق زیرسطحی شیخ بهایی و نیز تحقق این امر که همه می‌توانند واقف شوند، تعریف شده که کمترین مبلغ آن ۱۰ میلیون ریال است.

از دیگر طرح های در حال اجرا در حرم مطهر، ایجاد مفاصل ورودی به این مکان مقدس است که از جمله آنها طرح مفصل ورودی به حرم مطهر در انتهای خیابان آیت الله واعظ طبسی و منتهی به ورودی صحن غدیر است.

مفصل به فضاهایی اطلاق می‌شود که با معابر عمومی و فضای شهرداری مشترک هستند،‌ یکی از پرترددترین و زیباترین مسیرهای تشرف به حرم مطهر رضوی، ره‌باغ آیت‌الله طبسی(ره) است که از خیابان آیت‌الله بهجت آغاز و به ورودی صحن غدیر ختم می‌شود.

معاون عمرای سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی در این خصوص گفت: از ابتدای انقلاب اسلامی، فضای زیارتی حرم مطهر از ۱۲۰ هزار متر مربع به حدود یک میلیون متر مربع افزایش پیدا کرده است.

سیدجواد هاشم‌نیا افزود: برای توسعه فضای زیارتی و لزوم افزایش فضای حرم در سطح، اقداماتی صورت گرفت که از جمله آنها، حذف معابر اطراف حرم مطهر رضوی و انتقال معابر به زیرسطح بوده است.

وی ادامه داد: بر همین اساس، در کنار گسترش روی سطح حرم و صحن‌ها، طرح زیرگذر حرم مطهر در سال ۱۳۶۳ کلید خورد و در سال ۱۳۷۲ به بهره برداری رسید. از سوی دیگر، و به دنبال تملک فضاهای اطراف حرم مطهر، این فضاها در زیر سطح تبدیل به توقفگاه خودرو و در روی سطح به فضاهای زیارتی مبدل شد.

معاون عمرانی سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی افزود: یکی دیگر از مفاصل نیز در انتهای خیابان آیت الله واعظ طبسی و ورودی صحن غدیر است که نسبت به آماده سازی آن در ۲ مرحله با اعتبار حدود ۷۵۰ میلیارد ریال اقدام شده است.

هاشم نیا گفت:‌ مرحله نخست، حدفاصل ورودی شیخ طوسی تا مهمانسرای حضرت در روی سطح و زیر سطح به مساحت حدود ۶ هزار متر مربع بود که در گذشته اجرا شده است و مرحله دوم آن، حدفاصل مهمانسرا به سمت باب الهادی و در مسیر منتهی به خیابان آیت الله واعظ طبسی است که به مساحت سه هزار و ۴۰۰ متر مربع در سال جاری آغاز شده و اجرا می‌شود.

وی گفت: فضاسازی این طرح با باغچه و المان های فلزی گل انجام شده و برای آن ۱۲ المان فلزی گل دائمی با ارتفاع نزدیک به ۶ متر، به صورت ارغوان بافی با پوشش گیاهان رونده و ۱۴ عدد باغچه همراه با نورپردازی در نقاط مختلف آن جانمایی و حدود ۱۷۰ مترمربع گل کاری انجام شده است. برای افزایش روشنایی این محوطه نیز از ۷۲ نورافکن نصب شده بر روی ۱۴ برج نوری با ارتفاع های ۵/۸ و ۶ متر استفاده شده است.

طرح موزه جامع امام رضا(ع)

موزه آستان قدس در جوار بارگاه نورانی امام رضا(ع) گنجینه و رنگین کمانی تاریخی و مذهبی است که در آن از دست خط ائمه اطهار (ع) تا فرش هایی نفیس از دوره صفوی تا دوران معاصر به نمایش گذاشته شده است. این موزه‌ یکی از مجموعه‌های بزرگ موزه‌ای در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه گر هشت قرن تزیینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده در ۱۰ قرن گذشته است.

در همین راستا یکی دیگر از طرح های بزرگ عمرانی و همچنین فرهنگی در حال اجرا در حرم مطهر رضوی مرتبط با این موزه است و هم اینک طرح موزه جامع امام رضا(ع) با ۶۵ هزار متر مربع وسعت در حال اجرا است.

مدیر طرح موزه جامع در این خصوص اظهار کرد: این طرح با گستره حدود ۱۴ هزار متر مربع و زیربنای ۸۰ هزار متر مربع در ۲ طبقه فوقانی، یک طبقه همکف و چهار طبقه زیرزمین اجرا می شود که قرار است تمام موزه‌های حرم مطهر که جمعا شامل ۱۲ هزار متر مربع است، به آن منتقل شود تا مواردی که سال‌ها به دلیل کمبود فضا امکان نمایش عمومی نداشته، در معرض نمایش گذاشته شود.

حیدر حیدری افزود: کارهای زیرساختی آن باید تا سال ۱۴۰۴ اجرا شده و تا پایان سال ۱۴۰۷ به صورت کامل به بهره برداری برسد.

وی ادامه داد: قرار است پس از تکمیل این طرح آثار کهن و گرانبهای به نمایش درآمده در موزه قرآن و موزه مرکزی، به موزه جامع امام رضا(ع) منتقل شود و علاو بر این دیگر اشیای تاریخی و گرانبها، که اکنون به دلیل نبود فضای کافی در خزانه نگهداری می‌شود، در این موزه به نمایش گذاشته شود.